Τμήμα διατριβής του Marco Volpini για τις θέσεις του για τον Αγρό Ελληνικού

SCUOLA DI LETTERE E BENI CULTURALI

Corso di laurea magistrale in Geografia e Processi Territoriali

Spazi e Conflitti Urbani nell'Atene della Crisi

Tesi di Laurea in Teorie e Modelli dello Spazio

Relatore: Presentata da:

Prof. Emanuele Frixa Marco Volpini

Prof.ssa Alessandra Bonazzi

II sessione

Anno Accademico 2014/2015

(Μετάφραση από τη σελ.113 της διατριβής του Marco Volpini για τις θέσεις του για τον Αγρό Ελληνικού, Ρίτα Χαριτάκη)

ΕΝΑ ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΣΤΗN ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟΥ (περίληψη)

Το Ελληνικό είναι μια αστική περιοχή ακαλλιέργητη, 623 εκταρίων, μέσα στην οποία βρισκόταν το αεροδρόμιο της Αθήνας που μεταφέρθηκε στα Μεσόγεια το 2001. Η περιοχή περιλαμβάνει μια μεγάλη παραλιακή ζώνη και φιλοξενεί μερικά ολυμπιακά ακίνητα που χτίστηκαν για την Ολυμπιάδα 2004. Έχει αφεθεί εγκαταλελειμμένη παρόλο που μέσα στο χώρο υπάρχουν πάνω από 400 κτίσματα. Οι κυβερνήσεις είχαν υποσχεθεί αρχικά να κάνουν ένα μητροπολιτικό πάρκο, αλλά τίποτε το ουσιαστικό δεν έγινε σ’ αυτή την κατεύθυνση. Με τον ερχομό της κρίσης και τη δημιουργία του ΤΑΙΠΕΔ η περιοχή τέθηκε στη λίστα των αγαθών προς ιδιωτικοποίηση από το Δημόσιο και είναι προς πώληση για 915 εκατομμύρια ευρώ, αστείο ποσό αν λάβουμε υπόψη μας την έκταση και τη φύση της περιοχής. Το 2014 έγινε μια συμφωνία για την πώληση όλων των μετοχών της εταιρείας που διαχειρίζεται την περιοχή (Ελληνικό ΑΕ) στην εταιρεία ακινήτων Lamda Development. Το γεγονός συμπεριλαμβάνεται στη γενική διαδικασία ιδιωτικοποίησης και ξεπουλήματος της δημόσιας ελληνικής κληρονομιάς για να πληρωθούν οι τόκοι του χρέους. Το σχέδιο της Lamda Development για την αξιοποίηση της περιοχής αποτελείται ουσιαστικά από το κτίσιμο παραλιακών εγκαταστάσεων για πλούσιους τουρίστες, με ιδιωτικές κατοικίες πολυτελείας, ξενοδοχεία πολυτελείας, εμπορικά κέντρα, μια μαρίνα πολυτελείας για κότερα και καινούργιες υποδομές για διασκέδαση. Προβλέπεται και η δημιουργία ενός πάρκου, που έχει υποσχεθεί από τις δημόσιες Αρχές. Αλλά αυτό θα περιλαμβάνει ένα εμπορικό πάρκο που θα πρέπει να είναι η μεγαλύτερη εμπορική ζώνη όλης της Αττικής με υπεραγορές, ακόμα ξενοδοχεία, υποδομές για συνέδρια και γήπεδα για γκολφ. Η μοίρα της περιοχής ήταν πάντα λόγος ανησυχίας πολλών κατοίκων της πλούσιας ζώνης γύρω σε αυτή την περιοχή και της Αθήνας γενικά. Έτσι μου λέει η Καίτη, μια κυρία ενεργή στη διαχείριση του αυτοδιαχειριζόμενου αγρού του Ελληνικού, την οποία συναντάω μαζί με τον Πάνο, έναν άλλο ακτιβιστή.

Καίτη: «Πριν να ξεκινήσουν όλα εδώ έγιναν διάφορες συναντήσεις και ο Πάνος ήταν ένας απ’ αυτούς που έκαναν μια πρόταση για το τι να κάνουμε εδώ, για να δώσουμε ζωή σ’ αυτό το μέρος. Γιατί εμείς δεν θέλαμε να πουληθεί η περιοχή σε ιδιώτες. Όταν το αεροδρόμιο χτίστηκε στα Μεσόγεια, έγιναν πολλές συζητήσεις για το τι έπρεπε να γίνει. Η κυβέρνηση έλεγε ότι θα έκανε ένα πάρκο… Η καινούργια κυβέρνηση πρότεινε μετά να πουληθεί η περιοχή… Κάθε κυβέρνηση άλλαζε σχέδια και στο τέλος δημιουργήθηκε ένα κίνημα στο οποίο ήταν και ο Πάνος».

Μετά από τη γέννηση του κινήματος, το 2010 μια ομάδα πολιτών αποφάσισε να καταλάβει ένα κτήμα στην περιοχή για να φτιάξει έναν αστικό κήπο και δέχτηκε τη στήριξη του τότε δημάρχου που ανήκε στο ΣΥΡΙΖΑ.

Καίτη: «Εμείς μαζευτήκαμε εδώ και είχαμε τη στήριξη του Δήμου Ελληνικού. Ο προηγούμενος δήμαρχος μας βοήθησε με μηχανήματα για τις πρώτες εργασίες. Υπήρχαν πολλές πέτρες, μια τρομερή κατάσταση. Καθαρίσαμε την περιοχή και αρχίσαμε να βάζουμε κάποια φυτά: έχουμε και ένα φίλο που δουλεύει στον τομέα της βιολογικής γεωργίας, ο οποίος μας έδωσε πολλά φυτά που φυτέψαμε εδώ».

Ο σκοπός του Αγρού του Ελληνικού δεν είναι μόνο να αντισταθεί στην ιδιωτικοποίηση του πρώην αεροδρομίου αλλά και να ενταχθεί στις πολλές πρωτοβουλίες αυτοδιαχείρισης που προσπαθούν να οργανώσουν οι συλλογικότητες, οι οποίες αντιδρούν στην κρίση και δημιουργήθηκαν στην Αθήνα και σ’ όλη την Ελλάδα.

Τα περισσότερα από τα προϊόντα του Αγρού δίνονται κυρίως σε πρωτοβουλίες αλληλεγγύης.

Καίτη: «Αυτό το καλοκαίρι ήμασταν τυχεροί γιατί οι ντομάτες βγήκαν μεγάλες και υγιείς χωρίς να χαλάσουν από τα έντομα. Φέτος ήταν πολλές και μπορέσαμε να τις δώσουμε. Εδώ κοντά υπάρχει ένα ιατρείο γι’ αυτούς που δεν έχουν ταμείο… γιατί όπως ξέρεις, εδώ πολλοί έχασαν τη δουλειά τους και δεν μπόρεσαν να πληρώσουν το ασφαλιστικό ταμείο και χρειάζονταν την ιατρική περίθαλψη. Εμείς δώσαμε τις ντομάτες και άλλα ζαρζαβατικά σ’ αυτό το ιατρείο και όποιος τα χρειαζόταν μπορούσε να τα πάρει. Φέτος πήγε καλά, ενώ πέρυσι μας τα χάλασαν τα έντομα. Όταν έχουμε κάποια ποσότητα τη δίνουμε σε ανέργους που τα χρειάζονται. Συμμετείχαμε και στη περισυλλογή τροφής για τους πρόσφυγες, αλλά και εμείς κάτι παίρνουμε… δυο ή τρεις ντομάτες ή πιπεριές».

Σε μια κατάσταση ανεργίας, διάρρηξης του κοινωνικού ιστού και αλόγιστης ιδιωτικοποίησης, ο Αγρός Ελληνικού παρουσιάζεται ως ένας κοινός χώρος και μπορεί να θεωρηθεί σαν μια παρέμβαση συλλογική στον αστικό χώρο, με το σκοπό να αλλάζει τις προθέσεις και το σκηνικό, με την προώθηση μιας αλληλέγγυας πρακτικής μέσω της αυτοδιαχείρισης και της επανάκτησης των μέσων (ανα)παραγωγής. Μια πρωτοβουλία για έναν ελεύθερο χώρο ως “δικαίωμα στην πόλη”, με σκοπό να δείξει ότι προτιμάται η αξία χρήσης αντί η αξία ανταλλαγής της περιοχής του Ελληνικού. Ο Αγρός είχε πρώτα απ’ όλα τη στήριξη του πρώην δημάρχου του Ελληνικού. Παρόλο που ο χώρος δεν ανήκε στο Δήμο, οι ακτιβιστές είχαν πάντως τη στήριξη ενός δημοσίου προσώπου. Κάποιος από το Πάρκο Ναβαρίνου π.χ. ανέφερε τον Αγρό ως ένα χώρο ουσιαστικά αυτοδιαχειριζόμενο με μια δυνατή δημόσια μεσολάβηση. Αλλά η Καίτη επισήμανε πως ο ρόλος του Δήμου ήταν για περιορισμένο χρόνο:

Μάρκος: «Ο Δήμος σας βοήθησε τον πρώτο καιρό…»

Καίτη: «Μετά όχι, δεν είχαμε ανάγκη πλέον για βοήθεια. Εκείνοι έβαλαν τα κάγκελα για να είμαστε πιο ασφαλείς, για να μην μπαίνουν τα σκυλιά κ.λπ. Δεν ανησυχούμε αν κάποιοι έρχονται και παίρνουν από ‘δω, δεν μας νοιάζει. Αλλά το έβαλαν για να μπορούμε να φροντίζουμε το κτήμα και επίσης παίρνουμε νερό. Τώρα ο καινούργιος δήμαρχος δεν μας στηρίζει αλλά ακόμα δεν μας δημιούργησε προβλήματα, πάντως αυτό το μέρος δεν ανήκει στο Δήμο».

Ο Αγρός δεν είχε τότε προβλήματα με την Αστυνομία, σε αντίθεση με άλλα μέρη που καταλήφτηκαν, μάλλον λόγω της στήριξης του Δήμου, όπως μου λένε η Καίτη και ο Πάνος. Και η οργάνωση προκύπτει να είναι διαφορετική από εκείνη άλλων κοινών χώρων. Οι δουλειές του Αγρού γίνονται κυρίως την Κυριακή αλλά οι συμμετέχοντες ασχολούνται όποτε μπορούν και κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Αλλά το μέρος δεν διαχειρίζεται μέσω μιας εβδομαδιαίας σύσκεψης, όπως το Εμπρός ή το Πάρκο Ναβαρίνου.

Μάρκος: «Πώς παίρνετε τις αποφάσεις, έχετε συσκέψεις;»

Καίτη: «Έχουμε ένα είδος συσκέψεων κάθε δύο ή τρες μήνες. Κάνουμε συναντήσεις με πικ-νικ και φέρνουμε φαγητό. Είναι ανοιχτές σε όλους, είμαστε ανοιχτοί σε όλους σε κάθε περίπτωση. Δεν έχουμε συγκεκριμένους κανόνες, έχουμε βέβαια κάποιους γενικούς κανόνες.»

Μου φάνηκε ότι η πολιτική περίσκεψη πίσω από τη πρωτοβουλία είναι λιγότερο ριζοσπαστική από εκείνη του Εμπρός και του Πάρκου Ναβαρίνου. Οι ακτιβιστές του Αγρού δεν αρνούνται π.χ. εκ των προτέρων τη σχέση με τις Αρχές, όπως στις άλλες δύο περιπτώσεις. Πράγματι, πέρα από τη βοήθεια του δημάρχου στην αρχή, μου φαίνεται να καταλάβω ότι αυτοί θα ήθελαν μια επίσημη αναγνώριση εκ μέρους των Αρχών, του δικαιώματος του Αγρού να υπάρχει και ίσως και μια συνεργασία με αυτές: «Πάντως θα θέλαμε αυτό το μέρος να μην είναι ιδιωτικό αλλά να έρθει ο κόσμος και να νιώθει ασφαλής. Θα θέλαμε να είναι νόμιμο στο μέλλον.»

Αν είναι από μια πλευρά ξεκάθαρη η έκφραση των πολιτών να αυτοδιαχειρίζονται κάποιους αστικούς χώρους, αυτό δεν γίνεται σαφές μπροστά σε μια γενική κριτική των τρόπων με τους οποίους η κρατική εξουσία διαχειρίζεται το έδαφος. Απ’ αυτό φαίνεται πως μία από τις κύριες προσπάθειες είναι να πυροδοτούνται διαδικασίες για τη συμμετοχή των πολιτών και δείχνονται εναλλακτικές λύσεις για μια αειφόρο ανάπτυξη. Με αυτό δεν θέλω να πω ότι ο Αγρός του Ελληνικού είναι ένας χώρος λιγότερο αυθεντικός από τους άλλους ή λιγότερο σημαντικός. Πιστεύω μόνο ότι πρέπει να περιλαμβάνεται στη μεγάλη διαδικασία (που έφτασε στην εξέγερση του Δεκεμβρίου 2008 και στις διαμαρτυρίες της Πλατείας Συντάγματος) που στην ελληνική κοινωνία έφερε την πρακτική της κατάληψης και γενικά σε άμεσες ευθείς πράξεις έξω από το αναρχικό και αντιεξουσιαστικό περιβάλλον. Το γεωγραφικό-κοινωνικό περιβάλλον του Αγρού είναι πολύ διαφορετικό από εκείνο του Πάρκου Ναβαρίνου και του Εμπρός. Οι Δήμοι γύρω στο Ελληνικό είναι από εκείνες τις συνοικίες που, γύρω στη δεκαετία του ’90, δέχτηκαν τον ερχομό μιας μπουρζουαζίας εύπορης, που έφυγε από ένα κέντρο που θεωρούσε ανθυγιεινό, βρώμικο και ανασφαλές.

Η μοίρα του Ελληνικού πάντως φαίνεται αρκετά σκοτεινό. Το 2003 οι Δήμοι που έχουν σχέση με την περιοχή του Ελληνικού ζήτησαν από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο να κάνει ένα σχέδιο εναλλακτικό της ιδιωτικοποίησης που προβλέπει τη δημιουργία ενός μητροπολιτικού πάρκου, πράγμα που όμως πέρασε απαρατήρητο. Οι ακτιβιστές του Αγρού και των άλλων πρωτοβουλιών στη περιοχή δεν καλέστηκαν να συμμετέχουν, αλλά πάντως εκτιμούν θετικό το περιεχόμενο του σχεδίου. Όμως με το τρίτο Μνημόνιο, το ΣΥΡΙΖΑ δέχτηκε τη συμφωνία για την πώληση του Ελληνικού στο Lamda Development (σσ του Αγρού: Άποψη του Ιταλού ερευνητή)

Φωτο Πάνος Τότσικας